Wat krijg je als je een aftandse bioscoop vult met mensen en ze een aantal incomplete c-films voorschotelt? Een avond topvermaak! De Nacht van de wansmaak is aan haar vijfde editie toe en ik mag erbij zijn.

Eind jaren tachtig beleefden twaalf bioscoopbezoekers in Gent een bijzondere avond. Jan Verheyen, alias Max Rockatansky presenteerde daar drie films van zeer bedenkelijk alure. Gent was hier blijkbaar nog niet aan toe, gezien het karige aantal bezoekers. Echter, degenen die er waren, wisten dat hier cultgeschiedenis geschreven werd. In 1990 brachten Max Rockatansky en partner in crime Jan Doense dit concept naar Amsterdam onder de naam Nacht van de wansmaak. Deze stad was er wél klaar voor. Tweehonderd man kwam erop af. In de jaren die volgden werd de Nacht van de wansmaak een fenomeen. Het cinematografische rariteitenkabinet tourde de afgelopen jaren langs verschillende steden in België en Nederland. Zondag 29 oktober is Trianon de bioscoop die de Nederlandse tournee aftrapt.

Als ik tegen negenen door de Breestraat in Leiden loop, zie ik al van achter de bocht waar ik moet zijn. Mensen staan op straat, pinnen geld aan de overkant, zijn in geanimeerde gesprekken gewikkeld. In het portaal van Trianon staat een rij voor de kassa. Dit is puur genieten. Deze bioscoop ademt de sfeer van David Lynchfilms: rafelig rood tapijt, gebrekkige verlichting en naambordjes die decennia geleden geschilderd moeten zijn. De grote zaal is afgeladen vol. Het zijn voornamelijk twintigers en dertigers en iets meer mannen dan vrouwen. Er hangt echt zo’n ons-kent-ons-sfeertje. Alsof je met je vrienden en hun vrienden en daar de kennissen van een filmmarathon houdt. Als het licht om half tien dooft wordt er luid geapplaudisseerd en gefloten. Polygoons moppentrommel geldt als publieksopwarmertje, maar dat is al niet meer nodig. De twee oudere mannen in het filmpje vertellen elkaar vreselijk gedateerde en vooral niet grappige moppen, waar ze hartelijk om lachen. Als ze bijgekomen zijn, verschijnen Max Rockatansky en Jan Doense ten tonele.

De Vlaamse Rockatansky voorziet ons van de broodnodige achtergrondinformatie over de films. Hij legt uit dat de fragmenten zijn verdeeld over diverse chapters. Elk chapter vertegenwoordigt een thema. Tussendoor kan hij ons waarschuwen of er ranzigheid aankomt en op welke details we moeten letten. En ranzigheid komt er zeker. Chesty Morgan is in Deadly weapons gecast vanwege haar extreem grote borsten. Geen kans blijft onbenut om ze vol in beeld te brengen. Dat leidt tot een aantal compleet zinloze close-ups. Helaas kan de Poolse ‘actrice’ geen Engels en acteren is überhaupt niet haar sterkste kant. Al haar tekst is achteraf ingesproken door iemand anders. Het ziet er heel knullig uit. Net als alle details in het filmfragment. Werkelijk alles getuigt van wansmaak. De gordijnen, Chesty’s nachtpon die ook verdacht veel van een gordijn wegheeft, de spuuglelijke ring die ze van haar geliefde kreeg, haar geliefde zelf. Onbegrijpelijk wat ze zag in een man met zo´n zwembroek. ‘Chesty is inmiddels 78 jaar, en ik wil me niet voorstellen tot waar haar deadly weapons tegenwoordig komen’, gruwelt Rockatansky. Een jongen die net terugkomt van de wc treft zijn vriendengroep hysterisch aan. ‘Kijk dan, je mist vanalles!’

Het moet een vreemde zoektocht geweest zijn, voor Doense en Rockatansky. Uit filmmusea en privécollecties hebben ze de meest bizarre fragmenten bijeengesprokkeld. Maar het is ze gelukt, het zijn werkelijk pareltjes van wanstaltigheid. In Revak the rebel zien we hoe onze held te lijf wordt gegaan met een mandje bloemen, terwijl zijn snor er bijna af valt. It came without a warning gaat over de grootste angst van de mensheid: vleesetende agressieve pannenkoeken uit de ruimte. Heel wat minder eng is The land that time forgot, een papier maché-versie van Jurassic Park. Maar het toppunt van de avond is toch wel All women have periods. Het publiek reageert heftig op deze educatieve film voor gehandicapten. Vanwege de doelgroep moet alle informatie vijf keer herhaald worden, alsof het nog niet gênant genoeg is.

In de pauze wordt er stevig gerookt in de warme foyer. Het barmeisje had wel graag een ventilatortje gewild. Op de één of andere manier draagt dit alles bij aan het geheel. Het heeft werkelijk niets van de soms zo kille pauzes bij serieuze films, waar je mensen stilletjes een kopje thee ziet drinken, oogcontact met andere bezoekers vermijdend. In Trianon is het net een vrolijk feestje. Mensen krioelen en kakelen, kopen merchandise, eten chips en stallen hun bierflesjes op de grond. Ik klamp Michel Zandbergen, een bezoeker aan en vraag hem naar zijn hoogtepunt tot nu toe. ‘Ik heb zojuist de meest afschrikwekkende horrorfilm aller tijden gezien: All women have periods. Dit is trouwens de eerste keer dat ik naar de Nacht van de wansmaak ga. Het is wel zo’n beetje wat ik ervan verwacht had, al dacht ik dat er hele films gedraaid zouden worden.’ Ik wurm me tussen de mensen door naar de merchandisestand. Die wordt goed bezocht. De dvd van deze Nacht van de wansmaak is al uitverkocht, maar gelukkig nog wel te verkrijgen bij de Free Record Shop.

Als iedereen zich weer in zijn of haar stoel heeft geïnstalleerd met diverse versnaperingen moet er weer opgelet worden. We zullen zo fragmenten gaan zien van Robowar, een rip-off van Robocop en Predator. Bij Last days of planet earth zijn spectaculair slechte achtergrondprojecties te zien, zorg dat ze je niet ontgaan. In dat fragment zit trouwens alles wat dit evenement zo leuk maakt: dubbing die anderhalve seconde achterloopt en de onmisbare wetenschappelijke verklaringen (‘Oh my god, it must be a…! Yes, probably caused by ….’). Ook gaan we zo kijken naar een trailer met ‘onwaarschijnlijk lullige muziek die je nog weken zal achtervolgen’ en een trein die steeds voorbij dendert, maar niks met het verhaal te maken heeft. Bij voorbaat al grappig, nog voordat dit chapter gestart is. Soms is die toelichting echter een minpunt, want omdat het over meerdere fragmenten gaat, haal je door de hoeveelheid informatie dingen door elkaar. Ik heb in elk geval vaak het gevoel dingen te missen.

Mijn persoonlijke favoriet van de avond is Ape, de Koreaanse versie van King Kong, op IMDB beloond met het cijfer 2,3. Max: ‘Ja, dit heeft in bioscopen gedraaid, mensen hebben geld betaald om dit te mogen zien.’ Ga er dan maar vanuit dat de film flink winst heeft gemaakt, want er is bezuinigd op alles. De boot waarop Ape verdoofd in het ruim ligt is een maquette. Ape is een man in een aftands apenpak. Ten tijde van de productie was Jaws een hit en haaien waren het helemaal. Dus tsja, Ape kon niet achterblijven. Er moest een haai in. Maar een echte, levende zou gevaarlijk zijn voor de man in het apenpak, dus regelde de crew een dode haai. De rest van het budget ging op aan speelgoed. Het vervaarlijke apenbeest stapt met gemak over een koe heen (een plastic boerderijdier) en tart het lot van een deltavlieger (die aan een nylon draadje over hem heen glijdt).

Voor Jan Doense en Max Rockatansky moet het een avond met gemengde gevoelens zijn. De Nacht van de wansmaak heeft namelijk dit jaar als ondertitel The Final Chapter. Mijn vrees wordt bevestigd door Doense: ‘De bronnen beginnen een beetje opgedroogd te raken. We putten vooral uit de collecties van de Belgische en Nederlandse filmmusea en die van diverse privéverzamelaars. Die hebben we zo langzamerhand wel helemaal afgewerkt. In het buitenland gaan zoeken is niet echt een optie, want dan krijg je dat het programma grotendeels niet ondertiteld is. Dat lijkt ons geen goed idee, vanwege de matige geluidskwaliteit van veel trailers. En we hebben geen zin om met tweederangs materiaal – een beetje vreemde benaming in deze context – aan te komen.’

Waarschijnlijk ben ik niet de enige als ik zeg dat ik me zelden zo vermaakt heb. Jan Doense sluit zich daarbij aan: ‘Het was helemaal te gek! Dit was sowieso het beste publliek tot nu toe bij deze tournee, maar zeker ook één van de leukste voorstellingen ooit.’ Als lachen écht zo gezond is als wordt beweerd, mag de Nacht van de Wansmaak wel op doktersrecept verkrijgbaar worden.

Gepubliceerd op Cut.up.media, 2 november 2006.